DEHB Nedir ?
DEHB dikkat sorunları, aşırı hareketlilik ve istekleri erteleyememe (dürtüsellik) belirtileriyle giden bir nörogelişimsel psikiyatrik bir bozukluktur. DEHB’nin temel belirtileri, aşırı hareketlilik, dikkat eksikliği ve dürtüselliktir.
Aşırı Hareketlilik: Çocuğun kendi yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında belirgin düzeyde daha fazla hareketli olması ve bu hareketlilik oyun, anaokulu ve okul gibi günlük işlevlerde çocuk, aile veya öğretmenler için sorun oluşturması durumunda aşırı hareketlik olarak tanımlanabilir.
Dikkat Sorunları: Dikkatin bir noktaya toplanabilmesinde güçlük, dış uyaranlarla dikkatin çok kolay dağılması, unutkanlık, eşyalarını veya oyuncaklarını sık sık kaybetme ve düzensizlik gibi belirtiler dikkat sorunları bulunduğunu gösterir.
Dürtüsellik: Acelecilik, istekleri erteleyememe, sorulan sorulara çok çabuk yanıt verme, başkalarının sözlerini kesme ve sırasını beklemekte güçlük çekme gibi özellikler dürtüsellik sorunları bulunduğun düşündürür.
Belirtileri Nelerdir?
Okul öncesi dönemde herseyden çabuk sıkılan, oyuncaklara ilgisini bile kısa sürede kaybeden hatta hızlıca onları parçalayan çocuklar okul dönemi ile birlikte daha belirgin zorluklar yaşamaya başlarlar. Öğrenmeye genel olarak isteksizdirler. Ödevler konusunda aile ve öğretmeleri ile sık sık tartışma yaşarlar. Ödev yapmak istemez sürekli ertelerler, bir şekilde masa başına oturduklarında da çeşitli mazeretlerle ( susadım, sunu da yanıma alayım gibi) sık sık masa başından kalkmak isterler. Bu mazeretler ve odaklanamama kısa sürede bitirebilecekleri ödevlerin saatlerce sürmesine neden olabilir. Ödevler konusunda her zaman anne baba yanlarında olsun isterler tek başlarına sorumlulukları tamamlamakta güçlük çekerler. Konuşulduğunda dinlemiyormuş gibi gözükürler ayrıca bazı söylediklerinizi iki üç kez tekrar etmenizi isteyebilirler, özellikle arka arkaya sıralanmış sözel yönergelerde oldukça zorlanırlar.
Ders sırasında ders dışı etkinliklerle ( arkadaşları ile konuşma, deftere resim çizme gibi) sık ilgilenirler. En ufak bir ses veya görüntü çeldiricisinde öğretmeni takip edemeyebilirler. Okuma yazma becerileri akademik kazanımları bu sebeplerle geri kalır. Kolay öğrendikleri bir bilgiyi kolayca unutabilirler. Sabırsızlıkları ve acelecilikleri de hata yapmalarına neden olabilir.
DEHB’li çocuklarda hareketlilik motor takmış gibi şeklinde tanımlanır sıklıkla. Kıpır kıpırdırlar, yerlerinde duramazlar. Koltuk tepelerinde gezinir, dur dediğinizde durmakta zorlanırlar. Çok konuşabilir ve sık sık laf bölerler.
Dikkat sorunları aynı zamanda yürütücü işlevler dediğimiz günlük aktiviteleri planlama, zamanı etkin kullanma, organize olma gibi alanlardada soruna neden olur. Örneğin bu çocukların okula gitmek için hazırlanmaları çok uzun sürer. Aileler kendilerini sürekli hadi derken bulurlar. Uzun zaman sonra teslim edilecek proje ödevlerini planlayamazlar.
Bu belirtilerin hepsi bir arada bulunmak zorunda değildir. Bazı çocuklarda sadece dikkat sorunları, bazılarında aşırı hareketlilik dürtüsellik bazılarında da her iki alan belirtileri olabilir.
Belirtilerin görünümü yaşla birlikte değişir. Örneğin okul öncesi dönemde hareketlilik, kurallara uymama en sık başvuru nedeniyken ilkokul döneminde akademik sorunlar, ergenlik döneminde öfkelilik en sık başvuru nedeni olabilir. Özellikle hareketlilik yaşla birlikte azalsa da dikkat eksikliği devam edebilir.
Ne Sıklıkta Görülür?
DEHB oldukça sık görülen bir hastalıktır. Tüm toplumlarda ortalama %3-5 sıklıkta görüldüğü belirtilmektedir. 2019 yılında ülkemizde yürütülmüş çok merkezli bir çalışmada da %12.4 oranında görüldüğü tespit edilmiştir. Yani ortalama her 20-30 çocuktan birinin DEHB olduğu düşünülmektedir.
Nasıl Tanı Konur?
DEHB tanısı birçok kaynaktan dikkat, hareketlilik ve dürtüsellik belirtilerine yönelik bilgi alma ve çocuk/genç ile yapılan muayene ile çocuk ve ergen psikiyatristi tarafından konulur. Öğretmenlerin ve ailelerin doldurduğu formlardan yararlanılabilir. Nöropsikolojik testler bazen tercih edilebilir, bu testler ile tek başına tanı konulamaz ya da tanı yoktur denilemez. Özellikle testler tedavi takibinde daha yararlı olabilir.
DEHB Nedenleri Nedir?
ANNE BABA OLARAK BEN NEDEN OLMUŞ OLABİLİR MİYİM?
DEHB genetik faktörlerin erken gelişimsel dönemde çevresel faktörlerle etkileşmesi sonucunda oluşur. Anne babaların tutum ve davranışları DEHB’ye neden olmaz ama belirtileri kötüleştirebilir.
DEHB geçer mi?
DEHB tanısı alan bireylerin yaklaşık %50’sinde belirtiler erişkinlik dönemde dahi devam etmektedir. Bir grup çocukta da belirtiler yaşla birlikte düzelir.
DEHB Tedavisi
Tedavi psikoeğitimle başlar. Aile, öğretmen ve çocuğu destekleyen bireyler DEHB hakkında bilgilendirilir. Temel ebeveynlik becerileri , olumlu iletişim becerileri, işe yaramayan yöntemler, ortam düzenlemesi, rutin oluşturma psikoeğitimdeki diğer basamakları oluşturur. DEHB’de temel tadavi ilaç tedavisidir. Bunun dışında eşlik eden tanılar için davranışçı terapiler, akademik gerilikte eğitim desteği planlanabilir. Düzenli spor aktivitesi DEHB’li çocuk ve gencin tedavisinde olmazsa olmazlardandır.
